Hội thảo do PGS.TS. Phạm Ngọc Linh – Phó Chủ tịch LHHVN và TS. Nguyễn Viết Chức – nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội chủ trì.
Góc nhìn học thuật – Báo chí KH-KT và chấn hưng văn hóa
Trong tham luận, GS.TS. Từ Thị Loan – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa Thăng Long khẳng định:
“Báo chí thuộc lĩnh vực khoa học và kỹ thuật không chỉ là kênh thông tin và truyền tải tri thức, mà còn là cầu nối giữa khoa học, công nghệ, kỹ thuật với đời sống văn hóa của nhân dân.” Báo chí KH-KT khơi dậy và lan tỏa nhận thức mới về vai trò của khoa học trong gìn giữ di sản, đổi mới sáng tạo, hiện đại hóa công nghiệp văn hóa và thúc đẩy chuyển đổi số trong văn hóa, nghệ thuật. Hệ thống báo chí LHHVN là tiếng nói của đội ngũ trí thức khoa học – lực lượng nòng cốt trong xây dựng nền văn hóa mới, đồng thời bảo vệ giá trị truyền thống, chống lại biểu hiện phi văn hóa trong xã hội hiện đại.
Truyền thông, văn hóa và những thách thức
PGS.TS. Phạm Bích San đưa ra góc nhìn xã hội học về văn hóa và vai trò của truyền thông: Văn hóa là hệ giá trị, thiết chế và cách ứng xử của một cộng đồng, chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ các tầng lớp tinh hoa về tài sản và tri thức. Truyền thông tác động trực tiếp đến kiến thức, thái độ, hành vi (KAP) của con người, từ đó ảnh hưởng tới sự hình thành và biến đổi văn hóa. Trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt về thông tin, một số cơ quan báo chí bị cuốn vào xu hướng “câu view” bằng việc khai thác đề tài nhạy cảm, đi vào các vùng cấm kỵ văn hóa, thậm chí phản văn hóa. Ông cảnh báo: xu hướng này, nếu thiếu sự định hướng và thẩm định từ tầng lớp tinh hoa, dễ dẫn đến “phong hóa suy đồi”. Đặc biệt, khi mạng xã hội và công nghệ AI tạo điều kiện để thông tin lan truyền nhanh chóng, việc phân định giữa cái cần giữ gìn và cái nên du nhập trở nên khó khăn hơn.
PGS.TS. Phạm Bích San đề xuất giải pháp: Xây dựng tầng lớp tinh hoa mới – có năng lực trí tuệ và tài sản để định hình nền văn hóa mới. Điều chỉnh hoạt động truyền thông dựa trên pháp luật và cải cách thể chế, khuyến khích cơ chế “quản lý truyền thông bằng truyền thông”. Quản lý mạng xã hội thông minh – nâng cao nền tảng văn hóa qua giáo dục hiện đại và định hướng bằng các KOL/KOC chuẩn mực.
Các tham luận bổ sung
Nhà báo Ngô Đức Hành cảnh báo: “Nguy cơ thương mại hóa di sản và văn hóa truyền thống đang hiện hữu. Báo chí không chỉ phản ánh mà phải chủ động dẫn dắt dư luận, tăng cường các tuyến bài về giá trị văn hóa lành mạnh, kiên quyết loại bỏ các nội dung lệch chuẩn, dung tục.”
Nhà báo Đặng Vũ Cảnh Linh đề xuất: “Các tạp chí thuộc LHHVN cần tận dụng thế mạnh học thuật để tạo ra sản phẩm truyền thông văn hóa có chiều sâu, kết hợp đa nền tảng để tiếp cận giới trẻ. Đào tạo đội ngũ phóng viên – biên tập viên về cả kiến thức văn hóa lẫn kỹ năng truyền thông hiện đại là nhiệm vụ cấp thiết.”
Nhà báo Đặng Đình Chấn chia sẻ: “Báo chí hoàn toàn có thể kết hợp công tác tuyên truyền văn hóa với nhiệm vụ khoa học – công nghệ, biến mỗi tòa soạn thành một môi trường văn hóa để lan tỏa ra cộng đồng.”
Nhà báo Trần Văn Miêu nhấn mạnh: “Báo chí địa phương là lực lượng gần gũi nhất với cộng đồng, có khả năng phát hiện và bảo tồn kịp thời các giá trị văn hóa đang đứng trước nguy cơ mai một.”
Những kết quả đáng ghi nhận của LHHVN
Hiện LHHVN có 68 cơ quan báo chí (1 báo, 67 tạp chí), trong đó 27 tạp chí được tính điểm học hàm, học vị – minh chứng cho chất lượng học thuật cao. Nhiều tạp chí đã trở thành diễn đàn tri thức uy tín, thường xuyên đăng tải bài viết về triết học văn hóa, lịch sử tư tưởng, đổi mới sáng tạo và giáo dục khai phóng.
Hạn chế và thách thức
Chất lượng chưa đồng đều, một số ấn phẩm còn thiên về hành chính – nghiệp vụ. Thiếu phóng viên, biên tập viên chuyên sâu về văn hóa – khoa học. Khả năng tiếp cận công chúng hạn chế, thiếu sản phẩm truyền thông phổ cập. Chưa có chiến lược truyền thông đồng bộ, hiệu ứng cộng hưởng toàn hệ thống chưa rõ rệt.
Định hướng và giải pháp chung
Xác định báo chí là lực lượng kiến tạo văn hóa, không chỉ phản ánh hoạt động hội. Đào tạo nhân lực báo chí đa ngành, gắn văn hóa với khoa học và công nghệ. Phát triển hình thức truyền thông đa nền tảng, từ chuyên trang, tọa đàm, podcast đến video truyền cảm hứng. Xây dựng Chiến lược truyền thông 2025–2035, lập Quỹ hỗ trợ báo chí chất lượng cao và tổ chức giải thưởng thường niên cho tác phẩm đóng góp vào chấn hưng văn hóa.
Thông điệp kết luận
Phát biểu bế mạc, PGS.TS. Phạm Ngọc Linh khẳng định: “Chấn hưng văn hóa là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân và giới khoa học. Báo chí LHHVN chính là cầu nối giữa di sản và công chúng, xung kích trong việc bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa dân tộc, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc.”
PGS.TS. Phạm Bích San bổ sung: “Báo chí phải kiến tạo được các dòng thông tin tích cực, chủ lưu” – nhấn mạnh vai trò dẫn dắt của báo chí trong việc hình thành chuẩn mực văn hóa mới.
Hội thảo khép lại với sự thống nhất cao, mở ra hướng đi mới để báo chí – đặc biệt là báo chí khoa học và kỹ thuật – tiếp tục đồng hành cùng sự nghiệp chấn hưng văn hóa, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước trong thời kỳ hội nhập.
